Tak samo ważne jak rozpoczęcie jest to jak praca podyplomowa się kończy. Jak już wspomniano, wstęp i zakończenie mają bardzo duże znaczenie podczas oceniania pracy, dlatego nie powinien to być zlepek fragmentów pracy, ale dobrze przemyślana część pracy. Co takiego trzeba więc zamieścić w pracy, aby zarówno wstęp jak i zakończenie odznaczało się nie tylko schematycznymi informacjami, ale aby nasza praca została dobrze oceniona?
Co powinno znaleźć się w zakończeniu pracy?
W zakończeniu pracy podyplomowej student musi zapewnić zarówno promotora jak i recenzenta, że jego praca naukowa i badania przyniosły określony skutek i podjęcie danego tematu okazało się ciekawym przedsięwzięciem. W zakończeniu trzeba więc częściowo przypomnieć wszystko to o czym się pisało w danych rozmiarach, oczywiście bez kolejnego streszczania. W tym celu warto podsumować hipotezy i wnioski, które zamieściło się na początku swojej pracy naukowej. Warto także wskazać problemy które się poruszało i omówić w skrócie jakie kierunki badań obraliśmy podczas pisania pracy. Rzetelny student przyzna się także do tego, czego nie udało mu się zbadać, ale w jakiś sposób uzasadni powody, które się do tego przyczyniły. Student może także wymienić kierunki i problemy, które można jeszcze podjąć w czasie kolejnych badań. Dzięki temu zarówno promotor jak i recenzent zdadzą sobie sprawę z tego, że temat pracy został wyczerpany jeśli chodzi o założenia i problemy jakie przedstawił sobie student, ale że można go jeszcze poszerzyć.
Jaką strukturę powinien mieć wstęp pracy podyplomowej?
W pierwszej części zakończenia przypominamy kontekst podjętego problemu, dalej cel pracy i wskazujemy, czy cel został osiągnięty. A jeżeli tak, to w jaki sposób (np. poprzez kwerendę literatury, realizację badań własnych, analizę wyników badań wtórych). Po przypomnieniu zakresu pracy, można przejść do weryfikacji założeń badawczych.
Kolejny ważny element to przypomnienie problemów badawczych. Po każdym z problemów należy uwzględnić wnioski z analizy literatury i badań. Na tej podstawie weryfikujemy hipotezę wcześniej przyporządkowaną konkretnemu pytaniu badawczemu jako potencjalną odpowiedź. Nie warto za wszelką cenę dążyć do potwierdzenia hipotezy. W ciężarze merytorycznym potwierdzenie i obalenia hipotezy badawczej jest tak samo ważne! Jeżeli decydujemy się na prezentację wyników badań w sensie ilościowym (np. przywołujemy konkretne wyniki procentowe), to dane takie muszą być odpowiednio skomentowane.
Zakończenie nie jest miejscem na podawanie nowych informacji. Należy również unikać w nim przypisów. Zakończenie pracy podyplomowej lub magisterskiej powinno zawierać się co najmniej na dwóch stronach.
Przedstawiony ogólny schemat organizujący zakończenie pracy podyplomowej jest tylko jednym z wielu rozwiązań, które można zastosować w trakcie pisania pracy podyplomowej, magisterskiej, czy licencjackiej. Można je napisać inaczej – ważne, aby znalazły się tak elementy, o których wspomniano wcześniej.
W przeciwieństwie do wstępu, w zakończeniu student ma okazję pochwalić się tym jakie badania przeprowadził, w jaki sposób zebrał dane informacje, zwłaszcza jeśli podczas pracy korzystał na przykład z metody ankiet a także jak przedstawiają się jego osiągnięcia jeśli bierzemy pod uwagę dotychczasowe prace na ten temat. Kolejne podjęcie danego problemu badawczego, o ile temat nie ma opublikowanych najnowszych prac przez innych autorów, jest zawsze pewnego rodzaju krokiem naprzód, podważeniem lub nowszą kontynuacją dawnych teorii.
Jak ułatwić sobie pisanie zakończenia?
Jeżeli każdy z rozdziałów zasadniczych elegancko podsumujemy, np. wypunktujemy najważniejsze wnioski, to w zakończeniu pracy wnioski te można powielić (oczywiście zmieniając szyk i układ zdań). Wnioski prezentowane w zakończeniu mają dotyczyć całej pracy, nie tylko części badawczej. Przypisując konkretny cel każdemu z rozdziałów, prościej wyciągnąć wnioski cząstkowe, a w konsekwencji ogólne. Rozwiązanie to pokazuje również, że student wie po co opracowuje część teoretyczną i do czego ma go ona doprowadzić.
Zakończenie ma dać pogląd na podjęty w pracy problem badawczy w trzech okresach. Należy napisać, co było wiadomo na dany temat zanim Autor zainteresował się zagadnieniem, co wiadomo po przeprowadzeniu badań własnych i jakie są szanse i kierunki dalszych badań. W ten sposób można znakomicie wyeksponować wątek aplikacyjny, czyli pokazać, że wnioski mogą być użyteczne dla praktyki życia społeczno-gospodarczego. Jeżeli w trakcie pisania pracy dyplomowej Autor napotkał na jakieś trudności (np. w literaturze polskiej podjęte zagadnienie jest rzadko podejmowane), to jest to miejsce na tego rodzaju informacje.
Wstęp i zakończenie często są czytane przez recenzentów jako pierwsze. Dlatego warto dołożyć wszelkich starań, aby to „pierwsze wrażenie” było jak najlepsze i zachęcało do zapoznania się z częścią zasadnicza pracy dyplomowej, czy magisterskiej.