W tym względzie prace podyplomowe nie różnią się od prac licencjackich i magisterskich.
Każda praca podyplomowa wymaga postawienia pewnej (hipo)tezy – nadrzędnego celu – oraz przeprowadzenie badań lub analiz, aby ją potwierdzić lub odrzucić. W zależności od dziedziny z jakiej piszemy pracę, nasza praca podyplomowa będzie się nieco różnić.
Już na samym początku pisania pracy podyplomowej należy precyzyjnie określić temat pracy – nie może być on zbyt szeroki (gdyż swoim zasięgiem może obejmować kilka zagadnień lub dziedzin), ale z drugiej strony nie może też być zbyt wąski, gdyż to powoduje potem problem z dobraniem metodologii i narzędzi badawczych.
Problem badawczy odpowiada na pytania „jakie są przyczyny…?”, „dlaczego? „czy dane zjawisko wpływa na coś?” „czy zagadnienie jest powiązane z…?”.
Przedmiotem badawczym jest zawsze jakieś zjawisko, zagadnienie, grupa ludzi, którzy mają coś ze sobą wspólnego. Jest to istotna kwestia, gdyż określenie, co jest przedmiotem naszego badania, pozwala na dobranie odpowiednich narzędzi (takich jak ankieta, sonda, wywiad pogłębiony, czy analiza).
Prace podyplomowe mają jakiś cel badawczy – założenie, które chcemy poprzez badania potwierdzić lub mu zaprzeczyć. Celem może być na przykład założenie, że „kobiety lepiej sobie radzą ze stresem” (w przypadku prac z psychologii) albo „pewne cząsteczki zachowują się w pewien sposób pod wpływem różnych czynników” (prace magisterskie np. z chemii czy fizyki).
Badając coś warto określić, z jakiej perspektywy patrzy się na dany problem – czy całościowo czy wybiórczo, czy stosuje się jakąś teorię, która ma dawać niejako „tło” do naszych badań (można np. przyjąć perspektywę feministyczną przy interpretacji dzieł literackich). Takie określenie perspektywy daje już promotorowi wiedzę, o tym, pod jakim kątem jest pisana praca (ale należy unikać zbyt tendencyjnych założeń i dorabiać na siłę do nich teorii).
Założenia teoretyczne to także nasze „zaplecze” przy opracowywaniu metod badawczych. Dana teoria wymaga czasem odmiennych metod – to jest ważne szczególnie przy pisaniu prac z psychologii, seksuologii czy innych nauk społecznych.
Nasze założenia muszą także mieć odzwierciedlenie w wybranych przez nas metodach badawczych. Nie można zakładać jakiejś tezy bez analizy dostępnych metod i narzędzi do ich badania. W każdej pracy należy szczegółowo opisać i uzasadnić wybrane przez nas sposoby zbadania zagadnienia. Można także pokusić się o stworzenie własnego narzędzia, w przypadku gdy te, które są dostępne, nie zbadają naszego problemu dokładnie.
Po analizie problemu należy podsumować zebrane wyniki i ustosunkować się do nich. Potwierdzić lub zaprzeczyć założenia danej teorii i metod badawczych. Warto aby nasza praca odpowiedziała na pytanie zawarte w problemach badawczych. Może się też tak zdarzyć, że po badaniach nie uzyskamy zadowalającej nas odpowiedzi. Wówczas należy także opisać, dlaczego tak się stało (może zawiodły narzędzia badawcze? Może źle została dobrana grupa respondentów?). Wszelkie wątpliwości należy odpowiednio wyjaśnić i umotywować swoje rozważania.
Pisanie prac podyplomowych ma na celu wykształcenie w przyszłych absolwentach kilku ważnych umiejętności, które pomogą im w pracy zawodowej. Są to m.in. opracowywanie na piśmie większych opracowań noszących znamiona prac naukowych; stawianie pytań o charakterze badawczym; określania, co nowego można powiedzieć o przedmiocie badania; zauważania prawidłowości występujących w danym zagadnieniu/zjawisku; właściwego stosowania terminologii fachowej; posługiwania się literaturą przedmiotu i materiałami źródłowymi; posługiwania się naukowymi metodami badań; prawidłowe uzasadnianie tez badawczych. Wszystkie te umiejętności/cechy będą brane pod uwagę przy ocenianiu pracy i egzaminu dyplomowego.
Weryfikacja hipotez
Przyjęte założenia badawcze należy zweryfikować, tj. udzielić odpowiedzi na problemy szczegółowe i potwierdzić lub obalić hipotezy. Miejscem na zweryfikowanie założeń badawczych może być zakończenie pracy podyplomowej lub magisterskiej, względnie podsumowanie wyników badań własnych w ramach rozdziału prezentacja i analiza wyników badań. W tym przypadku również ma zastosowanie wskazana wcześniej konstrukcja leja. Najpierw weryfikujemy hipotezy szczegółowe (co z kolei daje odpowiedź na problemy szczegółowe), a na końcu odpowiadamy na główny postulat badań, tym samym potwierdzając lub obalając hipotezę (tezę) pracy.