Każda dyscyplina naukowa charakteryzuje się swoimi specyficznymi metodami badawczymi, przy czym w ramach jednej dyscypliny może ich być wiele. Dlatego w tym miejscu skoncentruję się na uwagach o uniwersalnym zastosowaniu.
Prawidłowość metodologiczna przeprowadzanych badań, szczególnie badań empirycznych takich jak ankiety, obserwacje czy doświadczenia, zależy od przestrzegania precyzyjnych reguł i zaleceń odpowiednich dla danego rodzaju czynności badawczych. Można się z nimi zapoznać w podręcznikach metodologii konkretnych dyscyplin – książek takich jak „Metodologia badań społecznych” jest wiele, dlatego zalecane jest korzystanie z tych, które są stosowane na uczelni, na której studiujemy. Innym sposobem jest analiza prac naukowych, w których stosowana jest dana metoda. Ogólnie rzecz biorąc, warto poświęcić trochę wysiłku, aby znaleźć pracę, która pod względem metodologicznym mogłaby służyć jako wzór do naśladowania. Warto pamiętać, że oryginalność nie jest wymaganą cechą pracy magisterskiej, a „oryginalność” w zakresie metody badawczej raczej nie będzie ceniona.
Niezależnie od wybranej metody, badania muszą być przeprowadzane z należytą starannością. Wszystkie dane powinny być gromadzone za pomocą tych samych narzędzi, powinny być zdobywane w możliwie jednorodnych i typowych warunkach, powinny być starannie i na bieżąco opisywane lub przetwarzane, przy użyciu jakiejkolwiek standardowej techniki, takiej jak wykaz, tabela, arkusz czy baza danych.
Badania związane z pomiarami wielkości fizycznych i innych mierzalnych wartości wymagają wielokrotnego przeprowadzania, z precyzyjnym opisem warunków eksperymentu i zastosowanych technik pomiarowych.
W badaniach społecznych, takich jak socjologia, psychologia, epidemiologia, a czasem ekonomia, zazwyczaj mamy do czynienia z określoną próbą. Próba ta to grupa przedstawicieli badanej populacji, którzy wyrazili zgodę na udział w badaniu, a czasem również grupa kontrolna – losowo wybrane osoby z ogólnego społeczeństwa, czy szerszej społeczności, której badana populacja jest częścią. Formułowanie takiej próby, zwłaszcza próby reprezentatywnej, której cechy nie są zakłócone przez metodę jej doboru, może być wyjątkowo trudne. W badaniach społecznych oczekujemy wyników statystycznych i porównawczych, które pozwalają odnieść pewną wartość do innej wartości, np. intensywność badanej cechy w grupie badanej w porównaniu do grupy kontrolnej.
W badaniach psychologicznych i socjologicznych często wykorzystuje się ankiety i wywiady. Należy jednak pamiętać, że tylko niewielki procent kwestionariuszy i ankiet jest poprawnie przygotowany pod względem metodologicznym. Proces tworzenia i interpretowania takich narzędzi jest niezwykle skomplikowany i często budzi kontrowersje. Dlatego przed przystąpieniem do badań tego typu, warto dokładnie skonsultować szczegóły ankiety z promotorem, a najlepiej z kilkoma osobami. Jeden błąd może zniweczyć całe badanie. Przy pisaniu prac tego typu, student musi uzyskać wyraźną akceptację swojego promotora na formę ankiety lub kwestionariusza.
Badania naukowe często wiążą się z różnymi wymaganiami moralnymi. Szczególnie istotne jest, aby osoby biorące udział w badaniach nie były manipulowane ani wprowadzane w błąd. Anonimowość i dyskrecja są absolutnie konieczne, a badani powinni być w jakimś stopniu poinformowani o celu i znaczeniu przeprowadzanych badań.
Czasami badania nie przynoszą oczekiwanych rezultatów, co oznacza, że dają wyniki negatywne. Może się zdarzyć, że oczekiwana korelacja zjawisk lub wielkości nie istnieje, lub że testowana hipoteza okazuje się fałszywa. Jest to jednak ważne do zapamiętania: wynik negatywny też jest wynikiem naukowym! Może mieć dużą wartość. Fałszowanie wyników badań, aby na siłę potwierdzić hipotezę, jest surowo zakazane i uważane za fałszerstwo!
Bez względu na to, jaka dyscyplina jest zaangażowana, każde badanie musi być skrupulatnie dokumentowane, a ich przebieg musi być dokładnie opisany w pracy. Następnie należy komunikować wyniki i interpretacje. Porządek raportowania wyników badań powinien na ogół odzwierciedlać porządek, w jakim badania były przeprowadzane.